Harmen Snel van het Stadsarchief: ‘Ik ben net een detective’

Harmen Snel heeft misschien wel de mooiste werkplek van de stad. Het prachtige gebouw De Bazel aan de Vijzelstraat blijft indrukwekkend. Beneden speuren nieuwsgierige Amsterdammers in het archief. Boven vertelt Snel alles over zijn baan als senior medewerker van het Amsterdamse Stadsarchief, met een passie voor familiegeschiedenis.

Snel is een beetje een beroemdheid. Er zullen weinig archivarissen zijn die net als hij 40 keer op tv zijn geweest. In het programma ‘Verborgen Verleden’ op de NPO pluist hij samen met bekende Nederlanders hun familiegeschiedenis uit. Met Gordon bijvoor­beeld, of Jeroen Krabbé. “Vroeger was er niet zo veel aandacht voor archieven. We hadden toch een beetje een stoffig en grijs imago”, vertelt hij lachend.

Nigella Lawson

De tv-aandacht begon jaren terug met een bezoek van de BBC aan het archief. “Het Britse origineel van Verborgen Verleden dook in de Nederlandse familie van tv-kok Nigella Lawson. Samen met haar speurde ik naar haar voorouders. Ik vond een betovergrootvader die een beetje een boef was. Die was naar Engeland gevlucht om een gevangenis­straf te ontlopen. Nigella vond het alle­maal erg amusant. Later kwam er een Nederlandse versie van het programma. En omdat Amsterdam veel BN’ers heeft, zijn ze vaak bij ons in het archief.”

Enorme kick

Leuk natuurlijk, die tv-aandacht, maar daar is het Snel niet om te doen. Hij geniet van het speuren in documenten om antwoorden te krijgen. “Ik krijg er echt een kick van om moeilijke zaken uit te pluizen. Dat geeft enorme voldoening. Ik ben toch een beetje een detective die antwoorden zoekt in het verleden van families. Zo heb ik me een beetje gespe­cialiseerd in de familiegeschiedenissen van Amsterdammers met een Joodse of Italiaanse achtergrond. Vooral bij Joodse familiegeschiedenissen is het vaak lastig omdat er voor de invoering van de Burgerlijke Stand in 1811 nauwelijks iets werd bijgehouden. Hoe dankbaar is het als je iemand kan helpen in de zoektocht naar diens verleden.”

Schoorsteenvegers

Dat hij geïnteresseerd is in juist Amsterdammers met een Italiaanse achtergrond is niet zo gek. “Amsterdam is een migratiestad. Eigenlijk zien we dat door de geschiedenis heen, altijd de helft van de inwoners van Amsterdam van buiten kwam. Vanuit Friesland of de Veluwe. Maar ook van verder weg. Protestanten uit België en Frankrijk, Joden uit Spanje en Portugal. Maar ook arbeiders uit Duitsland en Italië. Het kon maar zo zijn dat een heel Italiaans dorp in Amsterdam aan de slag ging als schoorsteenveger. Sterker nog: ook de mensen die zich ‘echte Amsterdammer’ noemen zijn vaak import, alleen van vele generaties terug. Ik heb in mijn hele carrière maar 2 personen meegemaakt die ik via de mannelijke lijn terug kon leiden naar het 16e-eeuwse Amsterdam. Dat zijn Amsterdammers die hier al 5 eeuwen wonen. En wat denk je: ze zijn allebei verhuisd naar buiten de stad.”

Sarah Bernhardt

Op de vraag wat zijn mooiste ontdek­king is, weet hij al heel snel een antwoord. “Ik heb een boekje geschreven over de Franse actrice Sarah Bernhardt. Zij was rond 1900 wereldberoemd. Misschien wel de allerberoemdste van haar tijd. Ze speelde in films en in theaters in Londen en New York. In interviews deed ze altijd erg geheimzinnig over haar familie. En ik heb uitgevonden waarom. Ze had Nederlandse wortels. Haar opa was een Joodse Amsterdammer, Moritz Bernardt. Een echte charlatan die zich voordeed als oogarts. Zo deed hij staaroperaties op kermissen. En later vanuit hotelkamers om een chiquer publiek aan te trekken. Aan de gevel van zijn huis hing zelfs een bordje dat hij ‘hofarts van de koning van Saksen’ zou zijn. Ik heb gezorgd dat ik het boekje in het Engels schreef. Zodat Fransen en andere mensen in het buitenland het als bron konden gebruiken. Vorig jaar was er een tentoonstelling in Frankrijk ter ere van haar honderdste sterfdag. Mijn boek speelde een rol in deze tentoonstelling. Dat is toch mooi?”

Bezoekers helpen

Nog 1,5 jaar en dan ‘moet hij met pensioen’. Vooral het contact met de bezoekers van het archief zal hij missen. “Kijk, veel onderzoek kan digitaal tegen­woordig, maar als mensen er niet meer uitkomen, dan komen ze vaak hier. Of als ze niet weten hoe ze moeten beginnen. We hebben allemaal ‘zaal­dienst’. We lopen rond als vraagbaak en helpen graag mensen bij hun zoektocht. Niet alleen naar families, maar ook bijvoorbeeld naar de geschiedenis van een huis en de bewoners. Uiteindelijk is het mooi om te zien hoe al onze verhalen met elkaar verbonden zijn. Het doet me denken aan de Verborgen Verleden-aflevering met Jeroen Krabbé. Hij bleek een voorouder uit Marokko te hebben. Kennelijk had een Marokkaans-Amsterdamse taxichauffeur de uitzending gezien. Want een paar dagen later werd er wild gezwaaid vanuit de taxi naar zijn ‘nieuwe landgenoot’. Dat is toch een geweldig verhaal.”